Από την εισβολή του Φεβρουαρίου του 2022, ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει μετατραπεί σε φθοροποιό, προκαλώντας μεγάλες απώλειες και στις δύο πλευρές και οδηγώντας έναν αγώνα για τακτικό και στρατηγικό πλεονέκτημα μέσω της τεχνολογίας. Παράλληλα με την ταχεία καινοτομία στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) και την τεχνολογία των drone, η σύγκρουση συνεχίζει να καταδεικνύει την βαθιά και αυξανόμενη επιρροή του διαστήματος. Οι διαστημικές επιχειρήσεις έχουν αναδειχθεί ως σημαντικοί παράγοντες για τις συνεχείς προσπάθειες της Ουκρανίας να αντισταθεί και να απωθήσει τους Ρώσους επιτιθέμενους. Οι διαστημικές δυνατότητες καταγράφουν επίσης τη σύγκρουση σε πραγματικό χρόνο. Με τη σειρά του, το διάστημα έχει αναδειχθεί τόσο ως αρένα εντεινόμενου διακρατικού ανταγωνισμού όσο και ως τομέας όπου μη κρατικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών ατεραιών και ΜΚΟ διαδραματίζουν όλο και πιο ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της δυναμικής και των αποτελεσμάτων των συγκρούσεων.
Το διάστημα έχει αναδειχθεί ως ο πέμπτος αναγνωρισμένος τομέας στρατιωτικών επιχειρήσεων, παράλληλα με την ξηρά, τον αέρα, τη θάλασσα και τον κυβερνοχώρο και την ηλεκτρομαγνητική (EM). Από τον Ψυχρό Πόλεμο και τη σοβιετική εκτόξευση του Sputnik I το 1957, το διάστημα αναμενόταν από πολλούς αμυντικούς σχεδιαστές να μετατραπεί σε ενεργό πεδίο μάχης , αν και μέχρι σήμερα έχει παίξει μόνο υποστηρικτικό ρόλο σε στρατιωτικές δυνάμεις σε άλλους (επίγειους) τομείς, μεταξύ των οποίων την παροχή SATCOM, PNT και EO (διαστημική νοημοσύνη, επιτήρηση και αναγνώριση [ISR]). Το διάστημα έχει γίνει συνεπώς ένας κρίσιμος παράγοντας προβολής στρατιωτικής ισχύος, προσφέροντας παγκόσμια εμβέλεια, συνδεσιμότητα και ένα «υψηλό έδαφος» από το οποίο μπορεί κανείς να παρατηρήσει τον επίγειο χώρο μάχης.
Εκτός από τακτικές και επιχειρησιακές επιπτώσεις, οι δορυφόροι έχουν επίσης καταλήξει να εκπληρώνουν ρόλους ζωτικούς για τη διατήρηση της στρατηγικής σταθερότητας. Αυτά περιλαμβάνουν πυρηνική διοίκηση και έλεγχο και έγκαιρη προειδοποίηση πυραύλων και χρήση δορυφόρων EO/ISR ως « εθνικών τεχνικών μέσων επαλήθευσης» για την παρακολούθηση της επιβολής των συνθηκών πυρηνικών όπλων, όπως αυτές μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της μετασοβιετικής Ρωσίας.
Η πρόσβαση ή η άρνηση των επικοινωνιών μπορεί να έχει αποφασιστικά αποτελέσματα σε οποιαδήποτε στρατιωτική εμπλοκή. Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει δείξει τη ζωτική σημασία των υπηρεσιών SATCOM, PNT και EO/ISR για την επίγνωση της κατάστασης και τη διοίκηση και τον έλεγχο (C2) στο σύγχρονο πεδίο μάχης. Έχει επίσης αποδείξει τη σύγκλιση του ανταγωνισμού στο διάστημα με τον διαγωνισμό για την επίτευξη πλεονεκτήματος πληροφοριών και λήψης αποφάσεων. Οι ρωσικές απόπειρες παρεμβολής, πλαστογράφησης ή πειρατείας δορυφορικών δικτύων που υποστηρίζουν τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις ήταν χαρακτηριστικό του πολέμου από την αρχή του. Τον Φεβρουάριο του 2022, για παράδειγμα, μόλις μία ώρα πριν από την εισβολή, η Ρωσία εξαπέλυσε κυβερνοεπίθεση στην επίγεια υποδομή του δικτύου KA-SAT της ViaSat, προκαλώντας εκτεταμένη αναστάτωση σε χιλιάδες Ευρωπαίους χρήστες, συμπεριλαμβανομένης της ουκρανικής κυβέρνησης και του στρατού.
Αν και οι Ουκρανοί μπόρεσαν να προσαρμοστούν γρήγορα σε αυτή την επίθεση, με τη βοήθεια της Δύσης, το περιστατικό ViaSat προήγγειλε τον κεντρικό ρόλο που θα έπαιζαν τα εμπορικά διαστημικά συστήματα στην υποστήριξη της πρώιμης ουκρανικής πολεμικής προσπάθειας. Ακόμη και πριν από 5-10 χρόνια, η πρόσβαση στις διαστημικές δυνατότητες περιοριζόταν μόνο στα πιο ισχυρά κράτη, κυρίως στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία, με ακόμη και μεγάλες οικονομίες και παγκόσμιους παίκτες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία ή η Ιαπωνία να έχουν μόνο μια χούφτα των στρατιωτικών δορυφόρων. Ωστόσο, από την εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, η Ουκρανία μπόρεσε να αντισταθμίσει την έλλειψη κρατικών διαστημικών δυνατοτήτων αγοράζοντας εμπορικά δεδομένα και υπηρεσίες από μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά, κυρίως από ιδιωτικές εταιρείες των ΗΠΑ .
Η εξάπλωση και η πολυπλοκότητα τέτοιων εμπορικών διαστημικών υπηρεσιών παρέχουν τεράστιες ευκαιρίες στην Ουκρανία, δίνοντάς της τη δυνατότητα να ανταγωνιστεί εντός και μέσω του διαστημικού τομέα. Ακόμη και για καλύτερα χρηματοδοτούμενα στρατεύματα με τους δικούς τους αστερισμούς ISR, οι εμπορικοί δορυγόροι ΕΟ μπορούν να παρέχουν περισσότερη κάλυψη , πρόσθετο πλεονασμό και βελτιωμένα ποσοστά επανεπίσκεψης σε σύγκριση με υψηλής ζήτησης, χαμηλής πυκνότητας κυβερνητικούς δορυφόρους κατασκοπείας. Τέτοια εμπορικά περιουσιακά στοιχεία συμπληρώνουν τισ δυνατότητες ανίχνευσης κυβερνητικών συστημάτων , μειώνοντας το κόστος και προσφέροντας δυνατότητες όπως ηλεκτρο-οπτικούς αισθητήρες, ραντάρ συνθετικού διαφράγματος (SAR) και αναλύσεις και χαρτογράφηση δεδομένων με τη βοήθεια AI.
Οι ιδιωτικές εταιρείες μπορούν επίσης να κινηθούν πιο γρήγορα από τις κυβερνήσεις όταν λανσάρουν μια νέα υπηρεσία. Μέσα σε λίγες μέρες από την εισβολή της Ρωσίας, η αμερικανική εταιρεία SpaceX έστειλε 5.000 κιτ τερματικών στην Ουκρανία, τα οποία επιτρέπουν τις επικοινωνίες μέσω του μεγα-αστερισμού μικρών δορυφόρων της σε χαμηλή τροχιά της Γης. Αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την παροχή πρόσβασης και συνδεσιμότητας στο Διαδίκτυο εκτός δικτύου, επιτρέποντας κρίσιμες επικοινωνίες στο πεδίο της μάχης και ανταλλαγή πληροφοριών. Συνέδεσαν επίσης κέντρα αμάχου πληθυσμού που είχαν αποκοπεί από τις μάχες και την καταστροφή των πύργων κινητής τηλεφωνίας και άλλων υποδομών από τη Ρωσία. Ο αριθμός των τερματικών είχε αυξηθεί σε 15.000 έως τον Ιούνιο του 2022 και κάποια στιγμή, η Ουκρανία φέρεται να αντιπροσώπευε περίπου το 58% των συνολικών λήψεων παγκοσμίως μέσω του Starlink. Λόγω της σημασίας αυτής της κατανεμημένης υποδομής, εθελοντές επισκευάζουν ενεργά , ακόμη και εκτεταμένες ζημιές σε τερματικούς σταθμούς, όπως εκείνους που έχουν πληγεί από βομβαρδισμούςη από καιρικές συνθήκες . Συνολικά, η ουκρανική κυβέρνηση επωφελήθηκε από το σπάσιμο των παραδοσιακών φραγμών μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών τεχνολογικών πόρων, επιδεικνύοντας ένα νέο παράδειγμα στις γρήγορες εξαγορές, την απόκριση στις συγκρούσεις και την ανθεκτικότητα των υποδομών.
Ωστόσο, η εξάρτηση της Ουκρανίας από το Starlink αποκάλυψε επίσης τους κινδύνους να αφήσει την πρόσβαση σε υπηρεσίες που βασίζονται στο διάστημα στα χέρια ορισμένων ιδιωτικών παραγόντων. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο Elon Musk, ο διευθύνων σύμβουλος της SpaceX φέρεται να διακυνδίνευσε την συνδεσιμότητα της Ουκρανίας με το δίκτυο επικοινωνιών και περιόρισε τη χρήση του Starlink για τον έλεγχο ουκρανικών μη επανδρωμένων συστημάτων που λειτουργούν στη Μαύρη Θάλασσα έναντι του ρωσικού ναυτικού στόλου. Πρόσφατες αναφορές υποδεικνύουν οτι η Ρωσία χρησιμποποιεί τερματικά Starlink σε δικές της επιθέσεις , φαινομενικά παρακάμπτοντας την τεχνολογία geofencing που έχει σχεδιαστεί για να περιορίζει τη χρήση σε μη εξουσιοδοτημένες τοποθεσίες, ακόμη και όταν προσπαθεί επίσης να εμποδίσει την υπηρεσία σε ουκρανικό έδαφος. Αν και τα τερματικά μπορεί να έχουν αγοραστεί μέσω τρίτων για παράκαμψη κυρώσεων, και η Starlink δεν τις έχει παράσχει απευθείας, μένει να δούμε αν η εταιρεία θα λάβει προληπτικά μέτρα για να αποτρέψει περαιτέρω χρήση από τις ρωσικές δυνάμεις.
Η εμπορική αγορά δεδομένων και υπηρεσιών γεωσκόπησης έχει επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, καθώς και στην επηρεασμό της διεθνούς κοινότητας προς όφελος της Ουκρανίας. Εταιρείες όπως η Maxar με έδρα τις ΗΠΑ καταγράφουν υψηλής ποιότητας εικόνες του πολέμου μέσω οπτικής, υπέρυθρης ακτινοβολίας, ραντάρ και ηλεκτρομαγνητικής ανίχνευσης που βασίζεται στο διάστημα, που συχνά ενισχύεται μέσω της μηχανικήα μάθησης για τη βελτίωση της ταχύτητας και της ποιότητας της επακόλουθης ανάλυσης εικόνων. Οι τεχνολογίες EO για την ευφυΐα εικόνων έχουν αναπτυχθεί σε μια ποικιλία στρατιωτικών χρήσεων, από τον εξοπλισμό παρακολούθησης και το προσωπικό, έως την αποκάλυψη των περιβαλλοντικών συνθηκών στο έδαφος. Οι υπηρεσίες EO χρησιμοποιούνται επίσης από παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις για την παρακολούθηση παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκλημάτων πολέμου. Τα δεδομένα που παρέχονται μέσω της EO έχουν δημιουργήσει στοιχεία για επιθέσεις εναντίον πολιτικών στόχων και την ρεαλιστική προεπισκόπηση για τη στρατιωτική θέση της Ρωσίας και της Ουκρανίας σε όλες τις γραμμές του μετώπου. Το να μπορείς να απομυθοποιήσεις ψευδείς αφηγήσεις σε ένα αμφισβητούμενο περιβάλλον πληροφόρησης έχει αποδειχθεί κρίσιμο έναντι των εκστρατειών παραπληροφόρησης της Ρωσίας. Οι δορυφορικές εικόνες απωλειών αμάχων στην Μπούχα το 2022 , για παράδειγμα, προκάλεσαν διεθνή οργή και αυξημένη υποστήριξη στις ουκρανικές δυνάμεις, ενισχύοντας τη διπλωματική και υλική υποστήριξη.
Η παρεμβολή του συστήματοσ GPS είναι ένα άλλο βασικό μέρος της ρωσικής τακτικής για την υποβάθμιση των δυνατοτήτων της Ουκρανίας και την εκμετάλλευση της εξάρτησης πολλών κατευθυνόμενων πυρομαχικών, μη επανδρωμένων συστημάτων και άλλου εξοπλισμού σε διαστημικό PNT. Τα όπλα που καθοδηγούνται με GPS είναι δυνητικά ευάλωτα στις επιχειρήσεις ηλεκτρονικού πολέμου της Ρωσίας EW , μειώνοντας την εμβέλεια, την ακρίβεια και τη χρησιμότητά τους, ειδικά όπου τα εφεδρικά (όπως η αδρανειακή καθοδήγηση ή η χαρτογράφηση εδάφους) δεν είναι διαθέσιμα ή πλήρως αποτελεσματικά. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο όπλα να χάσουν τους στόχους τους, απαιτώντας τη χρήση περισσότερων σε επιθέσεις κορεσμού για να αντισταθμιστεί η έλλειψη ακρίβειας, και επίσης αυξάνοντας τον κίνδυνο παράπλευρης ζημιάς. Ενόψει τέτοιων απειλών, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών PNT σε περιοχές όπου η πρόσβαση στο GPS έχει χαθεί ή έχει απορριφθεί, καθώς και για προληπτική στόχευση και υποβάθμιση των συστημάτων EW της Ρωσίας στο έδαφος.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται στο πλαίσιο του ευρύτερου ανταγωνισμού για τεχνολογικό πλεονέκτημα μεταξύ στρατιωτικών δυνάμεων. Η σύγκλιση καινοτομιών σε τομείς όπως το διάστημα, η τεχνητή νοημοσύνη, η αυτονομία, η ρομποτική, τα υλικά, η πληροφορική, οι τηλεπικοινωνίες και οι αισθητήρες αναμένεται να διευρύνει το φάσμα των πιθανών εργαλείων για Command, Control, Communications, Computers, Cyber & Intelligence, Surveillance, Target Acquisition και Αναγνώρισης (C5ISTAR). Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και οι Ευρωπαίοι Σύμμαχοι του ΝΑΤΟ όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ανταγωνίζονται για να κερδίσουν το πάνω χέρι τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου της μάχης μέσω της ανώτερης χρήσης δεδομένων, αναλυτικών στοιχείων και συνδεσιμότητας για τη λήψη καλύτερων, ταχύτερων αποφάσεων .
Ο πόλεμος έδωσε νέα ώθηση για ψηφιακή καινοτομία και τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και νέες ευκαιρίες για πειραματισμό και μάθηση στο πεδίο της μάχης. Οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν επιδείξει σημαντική εφευρετικότητα, ενσωματώνοντας μια ποικιλία πηγών πληροφοριών και εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης σε «UCAV KILLERS» για να βοηθήσουν στον εντοπισμό και την ταχεία εμπλοκή ρωσικών στόχων. Ομοίως, νέες ψηφιακές τεχνολογίες έχουν χρησιμοποιηθεί για ποικίλες περιπτώσεις χρήσης όπως:
- Αυτοματοποιημένη ανάλυση και ανίχνευση ζημιών σε πραγματικό χρόνο (BDA).
- Αναγνώριση προσώπου για μια μεγάλη ποικιλία εργασιών, όπως η βοήθεια στον εντοπισμό εισβολέων, την αναγνώριση πτωμάτων, την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης ή την επανένωση οικογενειών.
- Ανάλυση εικόνων για νοημοσύνη ανοιχτού κώδικα (OSINT) ή γεωχωρική νοημοσύνη (GEOINT) χρησιμοποιώντας εμπορικά δεδομένα EO, γεωγραφικές ετικέτες και εργαλεία χαρτογράφησης.
- Μεταγραφή και μετάφραση φωνής για να βοηθήσει τους Ουκρανούς να παρακολουθούν και να κατανοούν τις ρωσικές επικοινωνίες μέσω μιας βάσης δεδομένων κειμένου με δυνατότητα αναζήτησης, ειδικά μέσω των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων (LLMs).
- Υποστήριξη σε επιχειρήσεις κρούσης, ISR και υλικοτεχνικής υποστήριξης με χρήση μη επανδρωμένων συστημάτων ή περιπλανόμενων πυρομαχικών (π.χ. μικρά μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα εξοπλισμένα με εκρηκτικά ωφέλιμα φορτία).
Εξωτερικά μέρη όπως οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Κίνα επιδιώκουν όλα να ενσωματώσουν γνώσεις από τα πεδία μάχης της Ουκρανίας στις δικές τους εξελισσόμενες ιδέες για μελλοντικές κοινές επιχειρήσεις. Αυτό αντικατοπτρίζεται στις συνεχιζόμενες προσπάθειες να αναδιπλωθούν τα διδάγματα από την Ουκρανία στην ανάπτυξη εννοιών, όπως η ΚΟΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΜΕΩΝ ΤΩΝ ΗΠΑ (JADC2) η οι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΤΟΥ ΝΑΤΟ (MDO) , καθώς και νέα προγράμματα ικανοτήτων για την παροχή και την εφαρμογή του επόμενης γενιάς στρατιωτικών συστημάτων για C5ISTAR με δυνατότητα διαστημικής και τεχνητής νοημοσύνης και άλλους σκοπούς.
Η διαστημική υποδομή απειλείται
Όπως το διάστημα επηρέασε τον πόλεμο στην Ουκρανία, έτσι και ο πόλεμος είχε δευτερογενείς επιπτώσεις στην ασφάλεια του διαστήματος. Η στόχευση της διαστημικής υποδομής μπορεί να είναι μια μέθοδος αποτρεπτικής ή καταναγκαστικής σηματοδότησης, όπως αποδεικνύεται από την προκλητική δοκιμή από τη Ρωσία ενός αντιδορυφορικού πυραύλου απευθείας ανάβασης (ASAT) στα τέλη του 2021 με την ανατίναξη ενός παλιού δορυφόρου – μια προσπάθεια εκφοβισμού του Κιέβου και αποτροπής του ΝΑΤΟ. που χρησίμευε μόνο για να θέσει σε απερίσκεπτο κίνδυνο άλλους δορυφόρους, ακόμη και τους ίδιους τους κοσμοναύτες της Ρωσίας στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS). Η εκμετάλλευση τρωτών σημείων στη διαστημική υποδομή μπορεί επίσης να είναι ένας απορριπτέος, επεκτάσιμος και σχετικά χαμηλού κόστους τρόπος υποβάθμισης ή άρνησης της πρόσβασης του αντιπάλου σε ορισμένες υπηρεσίες μέσω κινητικών, ηλεκτρονικών ή διαδικτυακών μέσων. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι μετά τις πρώτες επιθέσεις στο Viasat, οι ρωσικές απόπειρες να χακάρουν, να μπλοκάρουν, να πλαστογραφήσουν και με άλλον τρόπο να διακόψουν τη χρήση των διαστημικών υπηρεσιών από την Ουκρανία – ενώ σταματούν από κινητική δραστηριότητα που θα μπορούσε να κλιμακώσει τη σύγκρουση προκαλώντας μια δυτική απάντηση – έχουν γίνει ένα επεναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της σύγκρουσης .
Λόγω της αυξανόμενης διασύνδεσης πολλών εμπορικών και στρατιωτικών διαστημικών στοιχείων και υπηρεσιών, ακόμη και οι προσωρινές και αναστρέψιμες επιθέσεις σε ένα σημείο της αλυσίδας μπορεί να έχουν κυματιστικές επιπτώσεις σε ολόκληρο το δίκτυο. Οι διαδοχικές επιπτώσεις των κυβερνοεπιθέσεων ή του EW κατά των διαστημικών υπηρεσιών μπορούν επίσης να επηρεάσουν γειτονικές ή ουδέτερες χώρες. Για παράδειγμα, η κυβερνοεπίθεση του Φεβρουαρίου του 2022 κατά του «καταναλωτικού διαμερίσματος του δικτύου (τηλεπικοινωνιών) KA-SAT (της Viasat)» επηρέασε ένα αμερικανικής ιδιοκτησίας, γαλλικής λειτουργίας και επιδοτούμενο από το Ηνωμένο Βασίλειο δορυφορικό δίκτυο. Εκτός από τους Ουκρανούς στρατιωτικούς χρήστες, η επίθεση έκοψε την πρόσβαση δεκάδων χιλιάδων Ευρωπαίων στο internet υψηλής ταχύτητας και απενεργοποίησε 5800 Γερμανικές ανεμογεννήτριες για πολλούς μήνες . Αυτό αντανακλά ένα ευρύτερο πρότυπο νέων κινδύνων για την ασφάλεια που προκύπτουν από τις πολύπλοκες εξαρτήσεις πολλών τομέων και περιοχών της επίγειας διαστημικής υποδομής. Για παράδειγμα, η Γαλλική Αρχή Πολιτικής Αεροπορίας ανέφερε ότι ο ρωσικός στρατιωτικός εξοπλισμός που είχε σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση πυραύλων καθοδηγούμενων με GPS διέκοψε ακούσια την εμπορική δορυφορική πλοήγηση στη Φινλανδία, δημιουργώντας προβλήματα κατά την πτήση για τους πιλότους. Ακόμη και η Ρωσία φέρεται να διστάζει να πραγματοποιήσει μεγάλης κλίμακας εμπλοκή GPS, δεδομένου του κινδύνου διακοπής της σύνδεσης των δικών της δεκτών GLONASS και κατά συνέπεια υπονόμευσης των δικών της λειτουργιών.
ΣΤΟΝ Μ.ΚΑΛΟΥΔΗΣ
