Η Λευκή Βίβλος για την Ευρωπαϊκή Άμυνα – Ετοιμότητα 2030, που παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο στις 19 Μαρτίου 2025, αποτελεί μια φιλόδοξη απάντηση στην κλιμακούμενη απειλή που θέτει η Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την εισβολή της στην Ουκρανία και τη στροφή της σε πολεμική οικονομία. Σε συνδυασμό με το Σχέδιο Επανεξοπλισμού της Ευρώπης (ReArm Europe Plan), η Λευκή Βίβλος στοχεύει να ενισχύσει την αμυντική αυτονομία της ΕΕ, να καλύψει κρίσιμα κενά στις ικανότητες και να αναβαθμίσει την Ευρωπαϊκή Τεχνολογική και Βιομηχανική Βάση Άμυνας (EDTIB).
Η Λευκή Βίβλος προέκυψε ως απόκριση στην επιδείνωση του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος ασφάλειας από το 2022, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία να σηματοδοτεί την επιστροφή πολέμων υψηλής έντασης στην Ευρώπη. Οι ηγέτες της ΕΕ στη Σύνοδο των Βερσαλλιών (10-11 Μαρτίου 2022) δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν τις αμυντικές ικανότητες, ενώ η στρατηγική πυξίδα του 2022 και οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 6 Μαρτίου 2025 υπογράμμισαν την «υπαρξιακή πρόκληση» που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Η μείωση της αμερικανικής δέσμευσης στην ευρωπαϊκή ασφάλεια ενίσχυσε την ανάγκη για αυτονομία. Στόχος είναι η αύξηση των επενδύσεων, η συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και η προώθηση ευρωπαϊκών προμηθειών για να αντιστραφεί η υποεπένδυση και η εξάρτηση από ξένους προμηθευτές, όπως σημειώνεται στην Έκθεση Ντράγκι (Σεπτέμβριος 2024) και την Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (EDIS) της 5ης Μαρτίου 2023.
Το Σχέδιο Επανεξοπλισμού και το SAFE
Το ReArm Europe Plan προβλέπει δαπάνες ύψους 800 δισ. ευρώ, με πέντε πυλώνες:
-
Ενίσχυση εθνικών δαπανών: Ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, επιτρέποντας αύξηση δαπανών έως 1,5% του ΑΕΠ για τέσσερα χρόνια.
-
SAFE (Security Action For Europe): Ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο που δανείζει έως 150 δισ. ευρώ στα κράτη μέλη για κοινές προμήθειες, με στόχο την ενίσχυση της EDTIB και την υποστήριξη της Ουκρανίας.
-
Πολιτική συνοχής: Επαναπροσανατολισμός κονδυλίων για αμυντικούς σκοπούς.
-
& 5. Ιδιωτικά κεφάλαια: Επιτάχυνση της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων και αξιοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για δανειοδότηση αμυντικών έργων.
Το SAFE, που θεσπίζεται με τον προτεινόμενο Κανονισμό (2025/0122 NLE), βασίζεται στο Άρθρο 122 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ (TFEU) και προσφέρει δάνεια για επείγουσες επενδύσεις, με προθεσμία αιτήσεων έως το 2030. Εστιάζει σε προτεραιότητες όπως αντιαεροπορική άμυνα, πυροβολικό, drones, και στρατιωτική κινητικότητα.
Η Λευκή Βίβλος προωθεί τις κοινές προμήθειες για να μειωθεί η κατακερματισμός της EDTIB και να αυξηθεί η διαλειτουργικότητα. Το Άρθρο 16 του Κανονισμού SAFE ορίζει ότι:
-
Οι ανάδοχοι πρέπει να εδρεύουν στην ΕΕ, ΕΖΕΣ/ΕΟΧ (Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν) ή Ουκρανία, χωρίς έλεγχο από τρίτες χώρες, εκτός αν περάσουν από αυστηρό έλεγχο και δώσουν εγγυήσεις.
-
Το 65% του κόστους των τελικών προϊόντων πρέπει να προέρχεται από την ΕΕ, ΕΖΕΣ/ΕΟΧ ή Ουκρανία.
-
Οι υποδομές και τα εξαρτήματα πρέπει να βρίσκονται σε αυτά τα εδάφη, με εξαιρέσεις μόνο αν δεν υπάρχουν εναλλακτικές.
Το Άρθρο 17 επιτρέπει τη συμμετοχή υποψήφιων χωρών (π.χ. Τουρκία), δυνητικά υποψήφιων, και χωρών με Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Άμυνας (π.χ. ενδεχομένως Ηνωμένο Βασίλειο ή ΗΠΑ), αλλά μόνο μέσω ειδικών συμφωνιών που εξασφαλίζουν ισορροπία συνεισφορών και ωφελειών. Χωρίς τέτοιες συμφωνίες, αυτές οι χώρες δεν μπορούν να συμμετέχουν άμεσα.
Πρακτικές εξαιρέσεις
Αν και η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ δεν κατονομάζονται ρητά ως εξαιρούμενες, οι συνθήκες επιλεξιμότητας τις αποκλείουν έμμεσα , καθώς:
-
Τουρκία: Ως υποψήφια χώρα, δεν έχει αυτόματη πρόσβαση χωρίς συμφωνία, ενώ οι εντάσεις με κράτη μέλη (π.χ. Ελλάδα, Κύπρος) μπορεί να περιπλέξουν τη συμμετοχή της.
-
Ηνωμένο Βασίλειο: Μετά το Brexit, θεωρείται τρίτη χώρα και δεν ανήκει στην ΕΕ ή ΕΖΕΣ/ΕΟΧ, απαιτώντας ειδική συμφωνία.
-
ΗΠΑ: Ως μη ευρωπαϊκή χώρα με ισχυρή αμυντική βιομηχανία, δεν ευνοείται από την πολιτική «Buy European», ενώ η μείωση της δέσμευσής της στην ΕΕ ενισχύει την εστίαση στην ευρωπαϊκή αυτονομία.
-
Οι εταιρείες τους ΠΡΕΠΕΙ να εδρεύουν στην ΕΕ, ΕΖΕΣ/ΕΟΧ ή Ουκρανία και δεν ΕΛΕΓΧΟΝΤΑΙ από τις κυβερνήσεις τους.
Υποστήριξη της Ουκρανίας και διεθνής συνεργασία
Η Λευκή Βίβλος δίνει έμφαση στη στήριξη της Ουκρανίας, επιτρέποντας τη συμμετοχή της σε κοινές προμήθειες και τη χρήση εξοπλισμού από τα κράτη μέλη για τις ανάγκες της. Παράλληλα, ενθαρρύνει συνεργασία με «ομοϊδεάτες χώρες», διατηρώντας ωστόσο την προτεραιότητα στην ενίσχυση της EDTIB.
Οικονομικές επιπτώσεις και νομική βάση
Οι μαζικές επενδύσεις που απαιτούνται ενδέχεται να επιβαρύνουν τα εθνικά δημοσιονομικά, ιδιαίτερα σε χώρες με περιορισμένους πόρους. Το SAFE, ως προσωρινό μέτρο, βασίζεται στο Άρθρο 122 TFEU, που επιτρέπει έκτακτη βοήθεια σε κρίσεις, όπως έγινε με το SURE κατά την πανδημία COVID-19. Προβλέπει δάνεια με ευνοϊκούς όρους, με μέγιστη διάρκεια 45 ετών, και προσωρινή απαλλαγή από ΦΠΑ για αμυντικά προϊόντα.
Η Λευκή Βίβλος θέτει τις βάσεις για μια ισχυρότερη, πιο αυτόνομη ΕΕ στον τομέα της άμυνας, με έμφαση στην ευρωπαϊκή βιομηχανία και τη στήριξη της Ουκρανίας. Αν και δεν εξαιρεί ρητά χώρες όπως η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, οι αυστηρές συνθήκες του SAFE τις θέτουν εκτός, εκτός αν υπάρξουν ειδικές συμφωνίες.
PHOTO/EU
